Phiên dịch chuyên nghiệp không chỉ là việc chuyển ngữ, mà là hoạt động “chuyển hóa tư duy” trong thời gian thực, nơi mà người phiên dịch đóng vai trò như cầu nối ngôn ngữ, văn hóa và chiến lược. Với kinh nghiệm có năm làm nghề phiên dịch, tác giả xin được tổng hợp một số kỹ thuật cốt lõi trong nghề phiên dịch hội nghị và đàm phán song phương Nhật – Việt, đặc biệt phân tích cách ứng dụng hệ thống 7 nguyên tắc ghi chú của Jean-François Rozan. Các ví dụ minh họa từ các lĩnh vực kinh tế, chính trị và thương mại được sử dụng nhằm đưa lý thuyết vào thực tiễn.

Ghi nhớ và ghi chú hiệu quả: Từ trí nhớ ngắn hạn đến logic dài hạn

Một trong những khái niệm quan trọng nhất của Rozan là:

“Phiên dịch viên giỏi không phải là người nhớ hết, mà là người biết chọn đúng điều cần ghi lại.”

• Không ghi nguyên văn → Ghi ý chính, không sao chép từng từ

Ví dụ: 「日本はODA支援を拡大」→ “JP → ODA ↑”

Or: 日本政府は、2025年までに再生可能エネルギーの比率を30％に引き上げる方針を示した。

→ JP gov → +30% green energy / 2025

• Ghi theo chiều dọc → Tổ chức thông tin dễ nhìn lại → Ghi dạng cột: chủ đề – hành động – mục tiêu

Ví dụ: 日越首脳会談で、経済協力、人的交流、防衛安全保障が議題となった。

日越会談

↓

経済協力

↓

人的交流

↓

防衛・安保

• Tách ý → Mỗi dòng = 1 đơn vị nghĩa

Ví dụ: Dòng 1: Nhật hỗ trợ

    Dòng 2: lĩnh vực

    Dòng 3: lý do

日本企業は、ベトナムにおける新工場建設を検討しているが、インフラの課題を懸念している

JP企業 → 新工場＠VN

↓

課題 = インフラ

→ 懸念

• Biểu tượng → Dùng ký hiệu tiết kiệm thời gian

Ví dụ:

「→」:Hướng / Kết quả / Tiến trình: 成長戦略 → 投資増加 (Chiến lược tăng trưởng → Tăng đầu tư)

「↑」:Tăng lên / Gia tăng / Tăng cường: 物価 ↑ → 国民の不満 ↑ (Giá cả tăng → Bất mãn trong dân tăng)

「⊘」: Phủ định / Không / Vô hiệu hóa: ⊘合意 → 再交渉へ (Không đạt được thỏa thuận → Đàm phán lại)

「∴」 : Do đó / Kết luận / Hệ quả: 支援額減少 → 進捗遅延 ∴ 政府見直しへ (Giảm hỗ trợ → chậm tiến độ → do đó, chính phủ phải xem xét lại)

「≠」: Không tương đương / Mất cân đối: 輸出↑ ≠ 雇用↑ (Xuất khẩu tăng ≠ Việc làm tăng)

• Liên từ logic → Ghi các mối quan hệ như “vì”, “nhưng”, “nếu”

Ví dụ: 「しかし」→ “but” hoặc “≠”

資源価格の高騰により、製造業コストが上昇し、製品価格に影響を与えている。

資源↑

→ コスト↑

→ 製品価格↑

• Nhấn mạnh bằng dấu → Gạch chân, “+”, “↑↑”

Ví dụ: 極めて重要 → “= ↑↑↑”

これは日越関係における極めて重要な一歩である。

= 一歩

in JP-VN関係

↑↑↑

• Ghi nhớ bằng logic → Không phụ thuộc trí nhớ thô (Dựa trên cấu trúc và luồng ý tưởng để nhớ)

Ví dụ:

2030年までに貿易額を倍増させることを目標に、複数の自由貿易協定が交渉中である。

goal: 貿易 = x2 / 2030

→ FTA = 交渉中

Lưu ý: Không cần nhớ từng chữ mà nhớ mạch logic: mục tiêu – hành động – công cụ.

Hệ thống ký hiệu hóa thông minh

• Thời gian : → (tương lai), ← (quá khứ) : 会議→来週 (Hội nghị tuần sau)
• Phủ định : ⊘ hoặc gạch ngang : ⊘可能 = Không thể
• Quan hệ nhân quả : ∵, ∴, → : 結果→原因 (Kết quả ← Nguyên nhân)
• So sánh : ><, ≠, ~ : 日本 >< ベトナム
• Mức độ : ↑, ↓ : GDP↑, 物価↓

Phân đoạn và Dự đoán: Kỹ thuật sống còn trong môi trường tốc độ cao

Chunking – Phân đoạn ý nghĩa là gì?

Chunking là kỹ thuật chia nhỏ thông tin thành các đơn vị ý nghĩa (gọi là “chunk”), giúp người phiên dịch dễ ghi nhớ, xử lý nhanh và diễn đạt lại mạch lạc.

Trong phiên dịch, đặc biệt là từ tiếng Anh hoặc tiếng Nhật sang tiếng Việt, việc bám theo từng từ sẽ khiến câu rối rắm, mất logic, và không bắt kịp tốc độ nói. Thay vào đó, phiên dịch viên cần chia câu thành từng phần chứa đầy đủ nghĩa, như: Chủ ngữ – Động từ – Bổ ngữ / Đối tượng – Bối cảnh / Quan hệ.

Ví dụ:

本協定は、日本とベトナムの経済協力を新たな段階へと引き上げることを目的としている。

Bước 1: Phân đoạn – Chunking

1. 本協定は

2. 日本とベトナムの経済協力を

3. 新たな段階へと引き上げる

4. ことを目的としている

Bước 2: Ghi chú (Note-taking)

協定 → 目的

+ 日越経済協力

→ 新段階

Bước 3: Diễn đạt lại bằng tiếng Việt

“Hiệp định này nhằm nâng quan hệ hợp tác kinh tế giữa Nhật Bản và Việt Nam lên một tầm cao mới.”

Anticipation – Dự đoán ngữ nghĩa trong cấu trúc đảo ngược

Với tiếng Nhật, động từ thường ở cuối câu. Phiên dịch viên cần dự đoán để đón trước cấu trúc khi dịch sang tiếng Việt.

Kỹ thuật:

• Nghe đến “日越”, dự đoán có yếu tố hợp tác
• Nghe “〜を目的として”, chuẩn bị cho kết luận mục tiêu

Quản lý độ trễ (Décalage) – Làm chủ khoảng cách giữa nghe và nói

“Décalage” là thuật ngữ trong phiên dịch đồng thời, chỉ khoảng thời gian trễ giữa lúc người phiên dịch bắt đầu nghe và lúc họ bắt đầu dịch ra. Đây là khoảng thời gian cực kỳ quan trọng vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ – độ chính xác – và logic của bản dịch.

Khoảng trễ hợp lý bao nhiêu là đủ?

• Quá ngắn: Thường dẫn đến hệ quả là “Dịch sớm” → dễ ngắt câu sai, bỏ mất mệnh đề, hiểu nhầm ý
• Quá dài: Thường dẫn đến hệ quả là “Trí nhớ quá tải” → quên ý đầu, mất logic câu

Vì vậy các bạn cần lưu ý:

・3–6 giây là khoảng trễ lý tưởng, tương đương 2–3 cụm ý

・Luyện shadowing nâng cao: nghe và nhắc lại sau 2 giây

・Sử dụng cụm đệm linh hoạt để giữ mạch trong khi chờ câu hoàn chỉnh như: “với mục tiêu…”, “theo đó…”, “từ đó cho thấy…”

Ví dụ: 「日本政府は、今後5年間でベトナムにおけるインフラ整備支援を倍増させる方針を発表しました。」

Nếu bắt đầu dịch quá sớm, bạn có thể ngắt câu sai:

❌ “Chính phủ Nhật Bản… trong 5 năm… tại Việt Nam… cơ sở hạ tầng…”
→ Dịch đứt quãng, không rõ chủ ngữ – vị ngữ, người nghe không hiểu gì.

Hãy ghi chú theo Rozan:

JP gov → 発表

+ 支援 ↑ x2

＠VN インフラ

→ 5年計画

Nén ý và diễn đạt lại: Giữ nghĩa, gỡ rối cấu trúc

Người nói đôi khi dùng các câu dài, rườm rà, phức tạp.

Nguyên tắc nén ý:

・Tách ý phụ, giữ lại thông tin chính

・Dùng từ ngữ đơn giản, nhưng trang trọng

・Tự do diễn đạt nhưng không làm lệch thông điệp

Ví dụ:「本協定は、両国間の長期的かつ持続可能な開発の促進を目的として締結された。」

→ Diễn đạt lại: “Hiệp định này nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững lâu dài giữa hai nước.”

Chuẩn bị thuật ngữ – Công việc nền tảng nhưng bắt buộc

“Một phiên dịch viên tốt không bao giờ đến hội nghị với đôi tay trắng”. Trong bất kỳ sự kiện nào từ hội thảo kinh tế, đàm phán thương mại đến hội nghị cấp cao, việc chuẩn bị trước hệ thống thuật ngữ là điều kiện bắt buộc để đảm bảo chất lượng phiên dịch. Đây không phải là bước phụ trợ, mà là trụ cột về kiến thức chuyên ngành, phản ánh năng lực chuyên nghiệp của người làm nghề.

Vì sao cần chuẩn bị thuật ngữ?

• Giúp tránh việc “dịch loanh quanh” vì thiếu từ vựng chuyên ngành
• Tăng độ chính xác và thống nhất trong toàn bộ buổi dịch
• Tạo sự tự tin khi dịch những chủ đề khó như: đầu tư, tài chính, an ninh, chuyển đổi số
• Rút ngắn thời gian xử lý khi gặp từ khóa lặp lại nhiều lần

Lưu ý: Không một phiên dịch viên chuyên nghiệp nào đến hội nghị mà không mang theo bảng thuật ngữ đã chuẩn bị kỹ.

Cách xây dựng bảng thuật ngữ hiệu quả

• Thu thập trước hội nghị:
  • Agenda (chương trình nghị sự)
  • Slide trình chiếu của diễn giả
  • Danh sách diễn giả – chức vụ, tổ chức
  • Báo cáo/Thông cáo báo chí liên quan
• Lập bảng thuật ngữ theo định dạng sau:
  • Đầu tư（直接投資/ Đầu tư trực tiếp　/　 Dùng trong FDI – Nhật đầu tư vào VN）
  • Thương mại（貿易自由化/ Tự do hóa thương mại/ Trong bối cảnh RCEP, CPTPP）
  • Chính sách　（税制優遇/ Ưu đãi thuế/ Thường dùng khi nói về chính sách ưu đãi đầu tư）
  • Công nghệ　（スマートインフラ/ Hạ tầng thông minh/ Liên quan đến chuyển đổi số và đô thị thông minh）

Nghề phiên dịch không đơn thuần là chuyển ngữ. Đó là nghệ thuật nắm bắt, tổ chức và tái cấu trúc tư duy trong thời gian thực, nơi từng giây phát ngôn đòi hỏi sự tỉnh táo cao độ, sự tinh luyện trong kỹ năng xử lý thông tin, và bản lĩnh đứng giữa hai hệ ngôn ngữ, hai thế giới.

Một phiên dịch viên tiếng Nhật – Việt chuyên nghiệp cần hội tụ những năng lực cốt lõi sau:

• Thành thạo ngôn ngữ chuyên môn: từ kinh tế, chính trị đến công nghệ, pháp luật – hiểu không chỉ ngôn từ, mà cả bối cảnh và tầng nghĩa ngầm.
• Tinh luyện kỹ thuật xử lý thông tin nhanh: biết phân đoạn, biết lựa chọn, biết bỏ qua thông minh.
• Linh hoạt trong tư duy ngữ pháp và cấu trúc hai ngôn ngữ: không bị mắc kẹt trong khuôn mẫu cứng nhắc, mà biết “diễn ý” để truyền đạt tinh thần.
• Ghi chú chiến lược và phản xạ “biến hình” ý tưởng: như một biên đạo ngôn ngữ, phiên dịch viên tái tạo mạch tư duy chứ không chỉ lặp lại ngữ âm.

Ngoài ra, luôn ghi nhớ 7 nguyên tắc của Rozan – Từ kỹ thuật ghi chú đến tư duy phiên dịch

Bảy nguyên tắc của Rozan không đơn thuần là bộ công cụ kỹ thuật, mà là một khung tư duy nghề nghiệp đỉnh cao. Khi được áp dụng một cách chiến lược, có luyện tập đều đặn, chúng giúp người học:

• Tăng tốc độ ghi nhớ và truyền đạt
• Phân tích và tái tổ chức ý tưởng rõ ràng
• Giữ mạch tư duy mạch lạc trong áp lực thời gian
• Chủ động làm chủ nhịp nói, ngữ điệu, chuyển động thông tin

• Bạn muốn trở thành phiên dịch viên chuyên nghiệp?

Phát triển sự nghiệp với ngôn ngữ Nhật qua chương trình đào tạo “Tiếng Nhật thương mại” tại Trường Đại học CMC

Chương trình đào tạo “Tiếng Nhật thương mại” tại Trường Đại học CMC chính là nơi lý tưởng để bạn rèn luyện tư duy, trau dồi kỹ năng và bước vào thế giới chuyên nghiệp một cách vững vàng.

Tại đây, bạn không chỉ được học tiếng Nhật, mà còn:

• Hiểu rõ logic kinh tế – thương mại – đầu tư Nhật – Việt
• Làm chủ các công cụ Mindmap – ghi chú – phản xạ ngôn ngữ
• Thực hành dịch trong môi trường mô phỏng thực tế: đàm phán, hội nghị, xúc tiến đầu tư
• Được giảng dạy bởi các giảng viên có kinh nghiệm thực tiễn quốc tế và học bổng chính phủ Nhật

Người phiên dịch là người làm nhịp cầu giữa hai thế giới, không phải bằng lời nói mà bằng tư duy, chính trực và sự chính xác. Nếu bạn muốn bước vào hành trình ấy thì hãy bắt đầu từ hôm nay – bắt đầu từ Trường Đại học CMC.

Xem thêm:

• Chung đam mê – cùng chí hướng: Hành trình theo đuổi ngành Ngôn ngữ Nhật của hai cặp song sinh đặc biệt tại Trường Đại học CMC
• Từ giảng đường đến đời thực: Câu chuyện của NCS. Trình Thị Phương Thảo – người truyền cảm hứng kết nối văn hóa Nhật trong kỷ nguyên công nghệ tại Trường Đại học CMC
• Chàng sinh viên ngành Ngôn ngữ Nhật và hành trình biến đam mê văn hóa thành động lực chinh phục ước mơ

Nếu bạn đang tìm kiếm một ngành học vừa có chiều sâu học thuật, vừa đảm bảo đầu ra nghề nghiệp thực tế, vừa mở rộng con đường phát triển toàn cầu cho mình, thì chương trình Tiếng Nhật thương mại tại Trường Đại học CMC chính là lời hồi đáp thuyết phục nhất.